کمبود کوآنزیم کیو ۱۰ و اختلالات متابولیک

به گزارش واحد ژنتیک پایگاه اطلاع رسانی علوم آزمایشگاهی ایران، کمبود کوآنزیم Q10 (CoQ10) به طور کلی به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می شود. کمبودهای اولیه CoQ10 اختلالات نسبتاً نادر ناشی از جهش در ژن هایی هستند که مستقیماً در مسیر بیوسنتزی CoQ10 دخیل هستند. اختلالات ثانویه CoQ10 نسبتاً شایع هستند و ممکن است به دلایل مختلفی رخ دهند. اینها شامل جهش در ژن هایی است که مستقیماً با مسیر بیوسنتزی CoQ10 مرتبط نیستند، یا به عوامل غیر ژنتیکی مرتبط با اختلالات مختلف مربوط می شوند، کاهش CoQ10 ناشی از استرس اکسیداتیو، و اثرات عوامل دارویی مانند استاتین ها. CoQ10 از اهمیت کلیدی در متابولیسم سلولی برخوردار است. علاوه بر نقشی که در فسفوریلاسیون اکسیداتیو میتوکندری دارد، یک آنتی اکسیدان داخلی اصلی است و در متابولیسم سولفیدها، لیپیدها و اسیدهای آمینه نقش دارد. با توجه به اهمیت آن در متابولیسم سلولی، جای تعجب نیست که کمبود ثانویه CoQ10 با طیف وسیعی از اختلالات مرتبط باشد. کوآنزیم Q10 (CoQ10) معمولاً به عنوان یک ماده ویتامین مانند توصیف می شود، اگرچه به طور درون زا در اکثر انواع سلولی سنتز می شود. CoQ10 دارای تعدادی عملکرد مهم برای عملکرد طبیعی سلول است. اینها شامل نقش کلیدی آن در تامین انرژی سلولی و سنتز ATP از طریق فسفوریلاسیون اکسیداتیو میتوکندری. نقش آن به عنوان محافظت از غشاهای اندامک سلولی از آسیب اکسیداتیو ناشی از رادیکال های آزاد. نقش آن در متابولیسم لیزوزوم ها، سولفیدها، اسیدهای آمینه و کلسترول و نقش آن به عنوان یک عامل ضد التهابی. به دلیل نقش های متعدد در عملکرد سلول، جای تعجب نیست که کمبود CoQ10 در پاتوژنز طیف گسترده ای از اختلالات نقش داشته باشد.

کمبودهای ثانویه CoQ10 می تواند ناشی از علل مختلفی باشد که معمولاً ممکن است سنتز CoQ10 را کاهش دهد یا کاتابولیسم آن را افزایش دهد. با توجه به نقش مرکزی CoQ10 در متابولیسم سلولی جای تعجب نیست که کمبود در وضعیت CoQ10 درون زا ممکن است با طیف وسیعی از تظاهرات بالینی مرتبط باشد. اینکه آیا چنین کمبودهای CoQ10 به عنوان علت یا پیامد این اختلالات رخ می دهد، هنوز باید به طور کامل مشخص شود. با این حال، بدون تحمل علت یا پیامد، مسئله مهم این است که آیا مکمل CoQ10 می تواند منجر به مزایای علامتی قابل توجهی شود یا خیر. این امر به ویژه در مورد آن دسته از اختلالاتی که درمان های مرسوم برای آنها بی اثر هستند یا اصلاً در دسترس نیستند، صادق است. بنابراین، طیف مشابهی از اختلالات را که در آنها کمبود ثانویه CoQ10 به دنبال مکمل خوراکی CoQ10 اصلاح شده است، مورد بررسی گرفته که منجر به بهبود قابل توجهی در وضعیت بالینی شده است، همانطور که در کارآزمایی های بالینی تصادفی سازی و کنترل شده تایید شده است.

نقش مکمل CoQ10 در رفع اختلالات

مهمترین اختلال کمبود CoQ10 ثانویه مستند که در آن نشان داده شده است مکمل CoQ10 فواید قابل توجهی برای بیمار دارد، نارسایی قلبی است. حدود 30 کارآزمایی تصادفی سازی و کنترل شده مکمل CoQ10 در نارسایی قلبی وجود دارد که تقریباً همه آنها سود قابل توجهی برای بیمار گزارش کرده اند. اثربخشی و ایمنی CoQ10 مکمل برای درمان نارسایی قلبی توسط متاآنالیز تایید شده است. نارسایی قلبی ممکن است به عنوان عارضه سایر اختلالات ایجاد شود. بیماران مبتلا به بیماری قند و بیماری کبد چرب غیر الکلی در معرض افزایش خطر ابتلا به نارسایی قلبی هستند. بنابراین، مکمل CoQ10 در بیماران مبتلا به این اختلالات ممکن است به جلوگیری از نارسایی قلبی کمک کند. علاوه بر این، شواهدی از کارآزمایی های تصادفی سازی و کنترل شده وجود دارد که نشان می دهد مکمل CoQ10 می تواند به ترتیب کنترل گلوکز خون، عملکرد کبد و کلیه را در این اختلالات بهبود بخشد.

مکمل CoQ10 در همه اختلالات ثانویه کمبود CoQ10 موفقیت آمیز نبوده است. عدم سود در برخی کارآزمایی های تصادفی سازی شده و کنترل شده ممکن است ناشی از تعدادی از عوامل، از جمله، دوز CoQ10، مدت درمان، انتخاب بیمار، و عوامل ناشناخته در متابولیسم CoQ10 ممکن است بر کارایی این درمان تأثیر بگذارد.

مکمل CoQ10 در اختلالات عصبی مانند PD به ویژه ناامید کننده بوده است. این به نوبه خود ممکن است ناشی از عدم آگاهی از برخی از جنبه های متابولیسم CoQ10 باشد، برای مثال اینکه آیا CoQ10 می تواند از سد خونی مغزی در انسان عبور کند، و چگونه CoQ10 متعاقباً بین و درون سلول های مغزی منتقل می شود. با وجود عدم موفقیت مکمل در برخی موارد ارزیابی وضعیت CoQ10 در آزمایشگاه های تخصصی به خوبی تثبیت شده است. به طور کلی، ارزیابی بالینی بر اساس تعیین سرم و پلاسما، با فاصله مرجع تعیین شده از 0.5 تا 1.7 میکرومولار است. پیشنهاد می شود که اندازه گیری وضعیت CoQ10 درون زا باید بیشتر به یک سنجش معمول در آزمایشگاه های بیوشیمی بالینی بیمارستان تبدیل شود و اینکه مکمل CoQ10 باید به طور گسترده تری در عمل بالینی نسبت به حالت فعلی مورد استفاده قرار گیرد.