پارامتر های هماتولوژی
به گزارش روابط عمومی پایگاه اطلاع رسانی علوم آزمایشگاهی ایران، آنالیزور های خون شناسی، برخی پارامتر های خونی را برای گلبول های قرمز و پلاکت ها و گلبول های سفید با ترسیم هیستوگرام یا محاسبه، گزارش می کنند. برخی از این پارامترها جای پای خود را در هماتولوژی باز کرده است و دریچه های تازه ی تشخیصی ارائه کرده است و برخی هنوز تنها جنبه ی گزارش دارد.
پارامتر هموگلوبین (Hemoglobin, Hb)
با پارامتر هموگلوبین می توان درجه ی کم خونی و پرخونی را سنجید. محدوده‌ی 95 درصد طبیعی آن در نوزاد 13/6 تا 20/1 گرم درصد است. در حدود دو ماهگی مقدار هموگلوبین به 10 تا 11 می رسد و افت آن ناشی از تبدیل HbF به HbA& است. هموگلوبین F& میل ترکیبی بسیاری با اکسیژن دارد و رها سازی اکسیژن از آن کند است؛ از این رو برای اکسیژن رسانی بهتر نوزاد، غلظت خون بالاست. هموگلوبین در بچه ها در محدوده 11 تا 13 گرم درصد در نوسان است و در بلوغ برای زنان 2±14 و برای مردان 2±16 گرم درصد طبیعی است.
هماتوکریت (Hematocrite, HCT )
شمارش گلبول های سفید (White blood cell count)
محدوده‌ی ۹۵ درصد طبیعی شمارش گلبول‌های سفید ۴۴۰۰ تا ۱۰۸۰۰ در هر میلی متر مکعب است؛ بنابراین 2/5 درصد جمعیت سالم ممکن است کمتر از ۴۰۰۰ و 2/5 درصد نیز اندکی بیشتر از ۱۰۸۰۰ گلبول سفید داشته باشند. تعداد گلبول سفید در بدو تولد ممکن است به ۳۰۰۰۰ در میلی متر مکعب برسد و در هفته های اول و دوم ممکن است گلبول های نارس سفید و قرمز در خون محیطی مشاهده شود که پس از هفته ی دوم طبیعی می شود.
شمارش گلبول های قرمز (Red blood cell count)
پارامتر میانگین وزن هموگلوبین در گلبول قرمز (Mean Cell Hemoglobin, MCH)
پارامتر توزیع دامنه ی هموگلوبین (Hemoglobin Distribuation Width, HDW)
پارامتر غلظت هموگلوبین در گلبول قرمز (Mean Cell Hemoglobin Concentration, MCHC)
برای محاسبه ی MCHC، نسبت وزن به حجم گلبول در عدد 100 ضرب می شود. برای محاسبه‌ی MCHC می توان مقدار MCH را بر MCV تقسیم و حاصل را در عدد 100 ضرب کرد و یا اینکه هموگلوبین (وزن) را بر هماتوکریت (حجم) تقسیم و حاصل را در 100 ضرب کرد. مقدار نرمال این پارامتر 33 تا 35 درصد است.
پارامتر دامنه‌ی توزیع حجم پلاکت (Platelet Distribution Width, PDW)
پارامتر PDW به تنوع اندازه ی پلاکت ها اشاره دارد. در شخصی نرمال پلاکت ها اندازه های گوناگون دارند. پلاکت در خون محیطی 8 تا 11 روز عمر می کند. پلاکت های جوان اندازه‌ای بزرگ و پلاکت های پیر اندازه ای کوچک دارند و به همین دلیل، پلاکت های یک شخص متغیر می شود. پارامتر PDW هنوز پارامتر تشخیص محسوب نمی شود. طیف نرمال PDW برابر با 14/9تا 17/4 است.
برای تعیین پارامترهای هماتولوژی به ۲ سی سی خون در ضدانعقاد K2EDTA& یا ۲ Na3EDTA نیاز است. ضد انعقاد K3EDTA به میزان 1/5میلی گرم، به ازای هر سی سی خون توصیه شده از سوی کمیته ی استاندارد سازی در هماتولوژی است. اندکس های خون، به شرطی که نمونه ی خون در یخچال 4 درجه‌ی سانتی گراد قرار گیرد تا 24 ساعت قابل اطمینان است. قبل از آنالیز باید نمونه ی خون را به دمای اتاق رساند و حداقل آن را با 8 بار عمل وارونه سازی یا 2 دقیقه روی روتاتور، مخلوط کرد.
با پارامتر هموگلوبین می توان درجه ی کم خونی و پرخونی را سنجید. محدوده‌ی 95 درصد طبیعی آن در نوزاد 13/6 تا 20/1 گرم درصد است. در حدود دو ماهگی مقدار هموگلوبین به 10 تا 11 می رسد و افت آن ناشی از تبدیل HbF به HbA& است. هموگلوبین F& میل ترکیبی بسیاری با اکسیژن دارد و رها سازی اکسیژن از آن کند است؛ از این رو برای اکسیژن رسانی بهتر نوزاد، غلظت خون بالاست. هموگلوبین در بچه ها در محدوده 11 تا 13 گرم درصد در نوسان است و در بلوغ برای زنان 2±14 و برای مردان 2±16 گرم درصد طبیعی است.
مقدار هموگلوبین در آقایان به علت وجود هورمون های آندروژن ۲ گرم بیشتر از گروه هم سن نسبت به جنس مؤنث است. در خانم های منوپاز، به‌علت کاهش استروژن این تفاوت به حدود یک گرم می رسد. بارداری از هفته ی هشتم با افزایش حجم خون، موجب رقیق شدن و هیدرمی حاملگی می شود. در بارداری ۱۵۰۰ سی سی مایع و ۳۰۰ سی سی گلبول قرمز به حجم خون اضافه می شود و از این رو، طی بارداری هموگلوبین ۱۳ یا ۱۴ یک خانم به حدود ۱۱ می رسد. هموگلوبین کمتر از ۱۱ را کم خونی حاملگی گویند. رقیق شدن خون برای خون رسانی به جفت ضروری است.
حجم فشرده‌ی گلبول های قرمز را در میزان مشخصی خون که برابر ۱۰۰ درصد در نظر گرفته می شود، هماتوکریت می گویند. هماتوکریت بازتابی از تعداد گلبول های قرمز است. نمونه ی خون برای تعیین هماتوکریت در لوله های کاپیلاری به مدت ۵ دقیقه سانتریفیوژ می شود و حجم فشرده ی گلبول های قرمز از روی خط کش مدرج به دست می‌آید. در شخصی سالم، هماتوکریت حدود ۳ برابر هموگلوبین است. مقدار نرمال هماتوکریت برای آقایان ۳۶ تا ۴۴ درصد و برای خانم‌ها ۴۰/۷تا ۵۰/۳ درصد است. مقدار نرمال آن در نوزادان ۴۵ تا ۶۱ درصد و در بچه‌ها ۳۲ تا ۴۲ درصد است.
محدوده‌ی ۹۵ درصد طبیعی شمارش گلبول‌های سفید ۴۴۰۰ تا ۱۰۸۰۰ در هر میلی متر مکعب است؛ بنابراین 2/5 درصد جمعیت سالم ممکن است کمتر از ۴۰۰۰ و 2/5 درصد نیز اندکی بیشتر از ۱۰۸۰۰ گلبول سفید داشته باشند. تعداد گلبول سفید در بدو تولد ممکن است به ۳۰۰۰۰ در میلی متر مکعب برسد و در هفته های اول و دوم ممکن است گلبول های نارس سفید و قرمز در خون محیطی مشاهده شود که پس از هفته ی دوم طبیعی می شود.
شمارش افتراقی گلبول های سفید به توزیع انواع گلبول های سفید برحسب درصد گفته می شود؛ برای مثال در شخصی سالم و بالغ تعداد نوتروفیل ۴۰ تا ۷۰ درصد، لنفوسیت ۲۰ تا ۴۰ درصد، منوسیت ۱ تا ۸ درصد، ائوزینوفیل ۲ تا ۵ درصد، بازوفیل تا ۱ درصد و سلول باند تا ۴ درصد شمارش افتراقی را به خود اختصاص می دهد. کمتر از سن شش سالگی، تنها درصد نوتروفیل و لنفوسیت برعکس بزرگسالان می شود و از این رو تا زیر شش سالگی سلول غالب، لنفوسیت و در بزرگسالان سلول غالب، نوتروفیل است. به کاهش گلبول سفید، لکوپنی و به افزایش آن لکوسیتوز گفته می شود.
دامنه ی ۹۵ درصد طبیعی شمارش گلبول های قرمز برای آقایان 4/7 تا 6/1 و برای خانم‌ها 4/2 تا 5/4 میلیون در میلی متر مکعب است. شمارش گلبول های قرمز در کم خونی های ناشی از نارسایی مغز استخوان، مانند کم خونی آپلاستیک کاهش و در پرخونی افزایش می یابد.
چنانچه یک گلبول قرمز به نمایندگی از کل گلبول های قرمز انتخاب شود و وزن آن سنجیده شود، به آن MCH گویند که مقدار نرمال آن 27 تا 32 پیکو گرم است. هر پیکوگرم 10 به توان 12- گرم است. کاهش MCH نشان دهنده‌ی وسعت هاله ی مرکزی در گلبول های قرمز و کم رنگ شدن یا هایپوکروم شدن گلبول های قرمز است که در آنمی فقر آهن و سندرم های تالاسمی ماینور مشاهده می شود. افزایش MCH موجب هایپرکروم شدن گلبول‌های قرمز می شود.
توزیع دامنه ی هموگلوبین به یکنواختی و غیریکنواختی توزیع هموگلوبین در گلبول های قرمز می پردازد و مقدار نرمال آن 2/2 تا 3/2 درصد برحسب CV است. افزایش HDW به معنای ناهمگون بودن گلبول های قرمز از نظر محتوای هموگلوبین است که در آنمی فقر آهن و کم خونی سیدروبلاستیک مشاهده می شود. با شروع آهن درمانی در آنمی فقر آهن گلبول های نرموکروم وارد خون محیطی بیمار که نمای میکروسیت هایپوکروم دارد، می شود و موجب افزایش HDW می گردد که در این حالت، افزایش HDW نشان دهنده‌ی پاسخ به درمان آهن است.
برای محاسبه ی MCHC، نسبت وزن به حجم گلبول در عدد 100 ضرب می شود. برای محاسبه‌ی MCHC می توان مقدار MCH را بر MCV تقسیم و حاصل را در عدد 100 ضرب کرد و یا اینکه هموگلوبین (وزن) را بر هماتوکریت (حجم) تقسیم و حاصل را در 100 ضرب کرد. مقدار نرمال این پارامتر 33 تا 35 درصد است.
کاهش پارامتر MCHC گویای این است که گلبول با وجود داشتن ظرفیت، فاقد هموگلوبین کافی است و به معنای هایپوکرومیای واقعی است و افزایش آن نشان دهنده‌ی این است که گلبول بیشتر از ظرفیتش هموگلوبین دریافت کرده است؛ برای مثال در مرفولوژی استوماتوسیتوز که گلبول، آب دار می شود، MCHC& کاهش می یابد و در اسفروسیتوز که بر اثر تراکم هموگلوبین حتی هاله ی مرکزی ناپدید می شود، افزایش MCHC مشاهده می شود. وقتی MCHC نرمال می شود، بدین معناست که گلبول به تناسب حجمش هموگلوبین دریافت کرده است؛ برای مثال در کم خونی مگالوبلاستیک MCV و MCH، هر دو افزایش می یابند، ولی MCHC طبیعی است که بدین معناست که گرچه گلبول بزرگ شده است، به تناسب بزرگ شدن هموگلوبین دریافت کرده است.
پارامتر PDW به تنوع اندازه ی پلاکت ها اشاره دارد. در شخصی نرمال پلاکت ها اندازه های گوناگون دارند. پلاکت در خون محیطی 8 تا 11 روز عمر می کند. پلاکت های جوان اندازه‌ای بزرگ و پلاکت های پیر اندازه ای کوچک دارند و به همین دلیل، پلاکت های یک شخص متغیر می شود. پارامتر PDW هنوز پارامتر تشخیص محسوب نمی شود. طیف نرمال PDW برابر با 14/9تا 17/4 است.
